BURÇAK YILDIRIM

Okuduğunu Anlamayı Kolaylaştırmak: Okunabilirlik

Çocukların okuma becerilerinin gelişimi, bilişsel ve dilsel gelişimlerinin temelini oluşturur. Okuma anlama becerisi, dilin yapı taşlarından biri olan temel dil becerilerinin kazanılmasında kritik bir role sahiptir. Bu nedenle, çocuklara yönelik metinlerin okunabilirlik düzeyinin, çocukların metinlerden maksimum fayda sağlayabilmeleri için uygun olması gerekmektedir.

Peki, nedir bu ‘okunabilirlik’?

Okunabilirlik kelimesi kulağa biraz bilimsel gelse de, aslında çok basit bir anlamı var: Bir metnin ne kadar kolay anlaşıldığı.  Karmaşık cümleler yerine basit ve akıcı bir dil kullanmak, okunabilirliğin temelini oluşturur. Sıkıcı ve karmaşık bir metni okumak yerine, akıcı ve eğlenceli bir metin okumak arasındaki farkı hepimiz çok iyi biliyoruz. Okunabilirlik, okumayı bir iş değil, bir zevk haline getirir.

Başka bir deyişle okunabilirlik, bir metnin okuyucuyu sıkmadan, anlamasını kolaylaştıran bir formüldür. Bu sayede okuyucu, metnin içinde kaybolmadan, keyifle yol alır.

Dolayısıyla bir çocuk kitabının da okunabilirliği çok önemlidir. Çünkü çocuklar karmaşık cümlelerden çok, basit ve eğlenceli hikayelerden hoşlanırlar. Okunabilirliği yüksek bir çocuk kitabı, çocukların hayal dünyalarını besler ve okuma alışkanlığı kazanmalarını sağlar.

Okunabilirlik nasıl hesaplanır?

Her yaş grubunun farklı bir dil seviyesi olduğu için, okunabilirliği hesaplamak için farklı yöntemler kullanılır. Örneğin, bir çocuk kitabının okunabilirliği ile bir bilimsel makalenin okunabilirliği farklı ölçütlere göre değerlendirilir. Uzmanlar, metin içindeki kelimelerin uzunluğu, cümlelerin karmaşıklığı gibi birçok faktörü göz önünde bulundurarak okunabilirlik puanı verirler. Flesch-Kincaid ve Dale-Chall gibi formüller, okunabilirliği ölçmek için sıkça kullanılırlar. Ancak her dilin kendine özgü özellikleri olduğu için, bu formüllerin Türkçe metinlere tam olarak uymadığı görülür.

Türkçe metinlerin okunabilirliğini ölçmek için özel olarak geliştirilmiş formüller bulunmaktadır. Ateşman Formülü, bu alanda öncü çalışmalardan biridir. Çetinkaya-Uzun ve Bezirci-Yılmaz formülleri de Türkçe metinlerin okunabilirliğini değerlendirmek için farklı yaklaşımlar sunar. Bu formüller, metnin dilbilgisi yapısı, kelimelerin karmaşıklığı gibi birçok faktörü dikkate alarak daha detaylı bir analiz yapar. SMOG ve Gunning-Fog Index gibi formüller ise daha çok İngilizce metinler için kullanılır. Bu formüllerin Türkçe metinlere uygulanması konusunda bazı tartışmalar olsa da, genel olarak okunabilirlik ölçümünde kullanılan temel prensipleri anlamak için faydalı oluyorlar.

İşin akademik kısmını bir kenara bırakırsak; okunabilirliği yüksek metinler nasıl yazılır?

• Basit cümleler kullanın: Uzun ve karmaşık cümleler yerine kısa ve öz cümleler kullanmak, metnin daha anlaşılır olmasını sağlar.

• Tanıdık kelimeler tercih edin: Çok fazla bilinmeyen kelime kullanmak, okuyucunun dikkatini dağıtabilir.

• Açıklayıcı örnekler verin: Karmaşık kavramları basit örneklerle açıklamak, okuyucunun konuyu daha iyi anlamasına yardımcı olur.

• Görsel materyaller kullanın: Resimler, grafikler gibi görsel materyaller, metnin daha ilgi çekici olmasını sağlar ve anlaşılmayı kolaylaştırır.

Biz öğretmenler için okunabilirlik neden önemli?

Öğrenciniz bir metni okuduktan sonra 'Hiçbir şey anlamadım.' dediği, sizin de ondan metni tekrar tekrar okumasını istediğiniz durumlar yaşamışsınızdır J. Okunabilirliği yüksek metinler ve etkinlikler, öğrencilerin metni daha hızlı anlamalarını ve hatırlamalarını sağlar.

Bir metnin okunabilirlik düzeyini nasıl anlarız?

Bir metnin okunabilirliğini anlamak için çok karmaşık yöntemlere gerek yok. Metni okurken kendinize şu soruları sorabilirsiniz:

• Metni kolaylıkla anlayabiliyor muyum? (ya da öğrencilerim kolaylıkla anlayabilir mi?)

• Metinde sık sık durup tekrar okuyor muyum? (öğrencime tekrar okumasını söylemem gerekiyor mu?)

• Metin beni (öğrencilerimi) sıkıyor mu?

• Metinde çok fazla bilmediğim (öğrencilerimin bilmediği) kelime var mı?

Bu sorulara verdiğiniz cevaplar, metnin okunabilirliği hakkında size fikir verecektir.

Sonuç olarak, okunabilirlik, öğrenciler için de bizim için de daha keyifli ve verimli bir okuma deneyimi sunar.

Peki, siz metin seçerken en çok nelere dikkat ediyorsunuz?